De verklaring, Kerken bestrijden de ideologie van de ‘Russische wereld’, uitgegeven door de oecumenische conferentie ‘Resisting Empire, Promoting Peace’ (Weerstand bieden aan het imperium, vrede bevorderen), schetst duidelijke acties die kerken kunnen ondernemen om vrede en verzoening te bevorderen en bevestigt een krachtige theologische kritiek op de ideologie en het misbruik van de christelijke leer.
Van 1 tot 3 december 2025 kwamen ongeveer negentig kerkleiders en vertegenwoordigers van kerken, nationale raden van kerken, oecumenische partners en wetenschappers bijeen in Helsinki, Finland, voor de conferentie. De georganiseerd was in handen van de Conferentie van Europese Kerken (CEC) in samenwerking met de Evangelisch-Lutherse Kerk van Finland en de Orthodoxe Kerk van Finland.
De verklaring benadrukt dat de oorlog van Rusland tegen Oekraïne – aangewakkerd door de ideologie van de Russische wereld – een militaire, politieke en humanitaire aanval is die zowel het leven van miljoenen mensen als de democratische fundamenten van Europa bedreigt.
‘De ideologie van de “Russische wereld” ontkent de nationale identiteit van Oekraïners en naburige volkeren, evenals hun recht op zelfbeschikking,’ zo staat te lezen in de verklaring. ‘De Russisch-orthodoxe kerk blijft quasi-theologische en institutionele steun verlenen aan de invasie, waardoor zij afwijkende meningen binnen haar eigen geestelijkheid en andere leden het zwijgen oplegt en zogenaamde “traditionele waarden” promoot om de acties van Rusland te rechtvaardigen.’
‘De ideologie van de “Russische wereld” vormt een verdraaiing van het evangelie in zijn grondvesten,’ aldus de verklaring. ‘Ieder mens draagt het beeld van God in zich: een afdruk die niet kan worden gewist, geabsorbeerd of geherdefinieerd door een ander. Dit is het fundament van het christelijke begrip van de mens: de mens staat voor God in onherleidbare waardigheid, vóór natie, cultuur of beschaving.’
De verklaring veroordeelt als ketters elke bewering dat oorlog ‘heilig’ kan zijn of dat de dood van een soldaat in de strijd zonden reinigt, en verwerpt dergelijke leerstellingen als onverenigbaar met het evangelie en het voorbeeld van Christus. Ze benadrukt de noodzaak voor kerken om gebruik te maken van de drievoudige bediening van Christus – koninklijk, profetisch en priesterlijk – als kader voor het weerstaan van imperiale verhalen en het bevorderen van vrede.
De verklaring merkt verder op dat oorlog onverenigbaar is met de leer en het voorbeeld van Jezus Christus: ‘Het is de verantwoordelijkheid van de kerken om Christus centraal te stellen.’
Europese kerken moeten reageren
De verklaring bevestigt acties als onderdeel van gezamenlijke getuigenis en bediening binnen het Pathways to Peace Initiative, waarbij het gaat twee paden die elkaar overlappen: ‘Weerstand bieden aan het imperium’ en ‘Vrede bevorderen’.
De acties omvatten het bieden van gastvrijheid aan vluchtelingen en steun aan ontheemden door de oorlog in Oekraïne, het waarborgen van de democratie en het handhaven van het internationaal recht.
De verklaring roept ook op tot versterking van ‘het Oekraïense verzet tegen de ideologie van de “Russische wereld” en de verwoestende gevolgen daarvan’ en tot het aanvechten van ‘het misbruik van het geloof door de orthodoxe en andere kerken in Rusland’.
De tekst stelt ook voor om ‘theologische geletterdheid te cultiveren die het misbruik van religieuze taal kan herkennen en aanvechten, bijvoorbeeld door de verleiding te weerstaan om het Koninkrijk van God te verwarren met een bepaalde politieke entiteit of vorm van heerschappij’, en om ‘het verzamelen en bewaren van getuigenissen van overlevenden en gesneuvelden’ aan te moedigen.
Aanvullende acties zijn onder meer het ondersteunen van dialoog over waarheid en verzoening, het versterken van dissidente Russische stemmen, het aanpakken van de eigen imperiale erfenis van kerken en het bevorderen van traumaverwerking en geweldloze conflicttransformatie.
De verklaring sluit af met een oproep aan kerken om te bidden ‘voor degenen die medeplichtig zijn aan de agressie van Rusland tegen Oekraïne, opdat Gods genade hen mag leiden naar de wegen van het evangelie, hen tot bekering mag inspireren en de weg mag openen naar rechtvaardige vrede en verzoening’, en kerken aan te moedigen om de democratie te beschermen en op te komen voor de onschendbaarheid van internationale grenzen, in een geest van trouw verzet tegen het imperium en bevordering van vrede.
Lees hier de volledige tekst van de verklaring
Fotografie: ©CEC/Kinga Majewska
