In 1987 ging de stad Nijmegen een stedenband aan met de Russische stad Pskov. De stichting stedenband (SSNP) had een actieve, oecumenische ‘werkgroep kerken’. Frans-Joseph van Agt, voormalig ambassadeur in Moskou, wees de werkgroep op de Russisch-Orthodoxe priester Pavel Adelgeim, die toen rector was van twee parochies: de parochie van de Myrredragende Vrouwen in de stad Pskov en van de evangelist Mattheüs in het voorstadje Piskovitsi. Vader Pavel werd voor ons de poort, waarlangs Rusland openging. Vader Pavel had een Orthodoxe school geopend, in het dorp een klein weeshuis en nog vele andere initiatieven. Zijn preken trokken veel toehoorders: Orthodoxe gelovigen, protestanten, agnosten en joden. Via hem ontmoetten we interessante mensen en betrokken leken, actief in het kerkelijke en culturele leven van die tijd. We vonden steun voor zijn projecten. We leerden ook andere Orthodoxe parochies en kloosters kennen en legden contacten met de oudgelovigen, de rooms-katholieken en de (geregistreerde) baptisten. Vader Pavel bezocht in 1991 Duitsland en Nijmegen.
Ik ben al vanaf 1990 begonnen met het verzamelen van materiaal van en over vader Pavel: preken, artikelen en cursussen. Een betere inleiding en de cultuur en de kerk van Rusland kun je niet hebben. Ik had gesprekken met hem en met zijn vriendenkring. Zijn levensgeschiedenis omspant een groot deel van de periode van de Sovjet-Unie en laat ook de problemen zien die actieve Orthodoxe priesters toen hadden. Heel interessant zijn de leermeesters, die hij in Tasjkent en Buchara, waar hij tussen 1959 en 1973 begon te dienen als diaken en priester, ontmoette. De glasnost’ en de perestrojka brachten naast problemen ook nieuwe mogelijkheden. Maar de bisdommen Pskov en Velikije Luki bleven erg star en er kwamen steeds meer problemen met de toenmalige bisschop Jevzjevi (Savvin). Dat had te maken met de openlijke kritiek van vader Pavel op de toenmalige kerkelijke situatie. Hij stond in de kritiek niet alleen. Maar hij was één van de weinigen, die dat openlijk uitsprak. De huidige metropoliet van Pskov en Pochov, Tichon (Ševkoenov) is positiever over hem.
In 2013 werd vader Pavel vermoord door een psychisch verwarde jongeman, die hulp bij hem zocht. Zijn vriendenkring bleef bestaan en heeft daarna veel werk gemaakt van de herdenking van deze bijzondere priester. Ik hoor ook bij die vriendenkring en hoop dat mijn boek daaraan een bijdrage zal zijn.
De preken, publicaties en boeken van vader Adelgeim zijn om verschillende redenen interessant en actueel. De preken zijn heel toegankelijk. De artikelen en boeken zijn soms wat taai en omslachtig geschreven.
– Zijn preken geven een veelkleurige introductie in de Russisch-Orthodoxe traditie: de heiligen, de feesten, de liturgie en de Russische geschiedenis en cultuur, vooral van de zogenaamde ‘zilveren eeuw’ (1860-1920).
– Je vindt bij hem een toegankelijke en eigentijdse Orthodoxe theologie of spiritualiteit. Hij laat zich daarbij inspireren door het plaatselijke concilie van de Russisch-Orthodoxe Kerk van 1917 en 1918 en het vervolg dat dat daarna in de emigratie gekregen heeft. Opvallend is zijn stelling dat respect voor de waardigheid van de menselijke persoon niet alleen de samenleving moet kenmerken, maar ook een voorwaarde is voor waarachtig kerkelijk samenleven. Vandaaruit was hij lid van de mensenrechtenbeweging Vjeetsje, een plaatselijke afdeling van het Russische Helsinki comité. Hij heeft kritiek op de ‘symfonie’ tussen kerk en staat, zoals men die nu in Rusland praktiseert. Hij keert zich tegen wat hij de klerikalisering van de Russische samenleving noemt, waarbij een formele vorm van Orthodoxie aan alle burgers wordt opgedrongen. Daardoor verspeelt de Russisch-Orthodoxe Kerk haar krediet. Zie daarvoor het artikel: ‘Perspectieven voor dialoog in de Russisch-Orthodoxe Kerk’.
– Hij geeft een uitvoerige analyse van het kerkelijk spreken van de Russisch-Orthodoxe Kerk tijdens en na het communisme, te beginnen met de ‘verklaring’ die metropoliet Sergi (Stragorodskij) in 1927 uitgaf, waarin deze zich solidair verklaart met het communistische regime. Hij stelt dat het kerkelijk spreken daarna steeds minder een traditioneel gelovig en spiritueel karakter krijgt en steeds meer een uitdrukking wordt van een bureaucratisch instituut, dat verbonden is met de staat. Het doel gaat de middelen heiligen. Het huidige spreken van de kerkleiding over Oekraïne ligt helaas in het verlengde daarvan. Zie daarvoor het artikel ‘De principes voor de huidige structuur van de Russisch-Orthodoxe Kerk en wegen tot verandering’.
(Het boek maakt deel uit van de serie Verkenningen Oosters Christendom en wordt gepresenteerd tijdens het 30-jarig jubileum van het Instituut voor Oosters Christendom (IVOC). Het boek is te koop voor €20,-. U kunt het bestellen door een email te sturen naar het secretariaat van het Instituut voor Oosters Christendom: secretariaat@ivoc.ru.nl. Na betaling van €20,- op IBAN NL14 INGB 0000 1539 98 op naam van het Instituut voor Oosters Christendom onder vermelding van ‘boek Vader Adelgeim’ stuurt het secretariaat u het boek zo spoedig mogelijk toe. U kunt het boek natuurlijk ook op het secretariaat van het instituut (Erasmusgebouw, 17de etage, E17.04d) afhalen. U betaalt dan slechts €15,-).
