De blijvende muzikale waarde van het werk van Ivan Moody (1964-2024)

Vorig jaar in de maand januari overleed Ivan Moody. ‘Veel te vroeg,’ meent Platformredacteur Paul Baars, die in onderstaand artikel de veelzijdigheid schetst van deze componist, dirigent, theoloog en orthodox priester. Baars gaat in op de waarde van Moody’s werk, waarin oosterse en westerse invloeden samen opgaan.

In 1964 zag Ivan Moody in London het levenslicht. Naar eigen zeggen raakte hij op al school geïnteresseerd in orthodoxe theologie en spiritualiteit door zijn kennismaking met de klassieke Russische schrijvers en de Griekse cultuur. Zijn eerste ervaring met orthodoxe liturgie deed hij op in de Russisch-orthodoxe kathedraal van London, toen vader Michael Fortunato (1931- 2022) daar koorleider was en Antony (Bloom) metropoliet. Hij studeerde muziek en theologie in London, Joensuu (Finland) en York. Een van zijn leraren was de orthodoxe componist John Tavener (1944 – 2013). Moody was niet alleen geïnteresseerd in oosterse muziek, maar ook geschoold in oude en hedendaagse westerse muzikale tradities. Hij was een veelzijdig man, die zichzelf op het gebied van liturgische muziek zag als bruggenbouwer tussen Oost en West.

Moody componeerde voor bekende gezelschappen als het Hilliard ensemble, de Tallis Scholars en Capella Romana (o.l.v. Aleksander Lingas). Dat leverde succesvolle CD opnames, concerten, radio-uitzendingen en filmmuziek op. Hij was actief als (gast-)dirigent bij koren en ensembles in verschillende landen. Ook met Nederland had hij een band. In 2011 maakte hij een harmonisatie op het gezang ‘De engel heeft geroepen’ (ангел вопияше) voor het koor Oktoïch dat is verbonden met de parochie van Nikolaas van Myra in Amsterdam en onder leiding staat van Aliona Ovsiannikova. Cappella Amsterdam (o.l.v. Daniël Reuss) bracht een CD uit van zijn compositie Passion and Resurrection.

Verder was Moody docent aan enkele universitaire en kerkelijke instellingen; hij publiceerde in diverse tijdschriften en  vatte zijn ideeën samen in zijn boek Modernism and Orthodox Spirituality in Contempory Music. En het zal niet verbazen dat hij  de International Society for Orthodox Church Music (ISOCM) oprichtte.

Met zijn vrouw en drie kinderen vestigde hij zich in Portugal, waar hij als cantor werkte in plaatselijke Griekse, Bulgaarse en Servische parochies. In hetzelfde land werd hij in 2007 tot priester gewijd en benoemd tot rector van de Servisch-orthodoxe parochie in Estoril. Kortom: hij was van alle markten thuis. Zijn vriendenkring en zijn leerlingen roemen tot slot zijn vriendelijke en hulpvaardige karakter, wat misschien wel het belangrijkste compliment is dat je iemand kunt geven.

Canoniciteit

In het artikel ‘Het idee van canoniciteit in de orthodoxe liturgische kunst’ (The Idea of Canonicity in Orthodox Liturgical Art, conferentie van ISOCM, 2009) geeft Moody zijn visie op de voorwaarden waaraan christelijke kunst moet voldoen. ‘Canoniciteit’ is volgens hem in de orthodoxe kerk een problematisch begrip. Canons zijn formeel de besluiten die genomen zijn op de zeven oecumenische concilies en later op plaatselijke concilies, maar die niet algemeen gelden. Ze vormen op zich al een bont geheel. Vaak wordt het begrip uitgebreid met tradities die later ontstaan zijn, maar dan als een onveranderlijke regel worden voorgesteld. ‘Niet canoniek’ is vaak alleen maar een scheldwoord. Moody kritiseert de bekende Russische specialist Ivan Gardner (1898 -1984), die van mening is dat alleen de melodieën uit oude handschriften en folklore gebruikt mogen worden in de liturgie. Gardner keurt alle veranderingen die vanaf de 18de eeuw zijn opgetreden af als ongewenste westerse invloed. Een orthodoxe kerkmusicus mag dus hoogstens een nieuwe harmonisatie maken bij een oude melodie. Nieuwe composities zijn dan helemaal niet wenselijk en niet nodig.

Volgens Moody wordt de orthodoxe kerk zo een museum, dat geen aansluiting meer vindt bij de haar omringende cultuur. De traditie van de christelijke kunst is veel breder dan alleen oude handschriften. Van hem mag je ook moderne westerse elementen gebruiken. Mede daarom is het  niet makkelijk zijn werk te karakteriseren. Hij neemt teksten uit de orthodoxe liturgie, de Bijbel, maar net zo goed gedichten van de Russisch dichteres Anna Achmatova (1889 – 1966). Je hoort duidelijk traditionele elementen uit de Russische en Griekse tradities, maar geïntegreerd in een nieuw moderne, in mijn oren ‘westers’, geheel. Het is vaak veelstemmig, uitgebreid met een weidse klankwereld en je hoort duidelijk de invloed van zijn leraar John Tavener. Misschien kun je Moody ook vergelijken met andere 20steeeuwse Engelse componisten, met name met Vaugham Williams (1872 – 1958). Zijn werk is minder modern, maar heeft ook een universeel en organisch karakter. Hoewel Williams agnost was heeft hij toch veel christelijke muziek gemaakt.

Levende traditie

Een ander artikel ‘Hedendaagse kunst als openbaring van God’ (Contemporary Art as Theophany) geeft ook een goed beeld van de visie van Ivan Moody. In de orthodoxe wereld wordt de westerse cultuur vaak alleen negatief beoordeeld. Moody gaat daar niet zomaar in mee. Hij ziet wel een culturele crisis in het Westen, maar crisis is volgens hem een kenmerk van alle culturen en alle tijden. Zo zegt hij: ‘Kunnen we in die cultuur ook inspiratie en voedsel vinden voor ons geloof? Mijn antwoord op die vraag is absoluut positief. Anders zou ik mijn werk als componist en priester niet kunnen uitoefenen. Dat is in de orthodoxe wereld een opvallende stelling. Orthodoxe gelovigen moeten zich niet arrogant boven de hun omringende cultuur verheffen, maar zich er juist solidair mee verklaren. Ze hoeven hun licht daarbij niet onder de korenmaat te zetten. Moody verbindt dus traditionele en moderne elementen uit Oost en West met elkaar. De christelijke en daarbinnen de orthodoxe traditie is voor hem een levende traditie.

Zijn werk is meestal alleen uitvoerbaar voor professionele ensembles en koren, net als het westers beïnvloedde werk van de grote Russische componisten uit de 19de en 20ste eeuw en de meeste moderne klassieke muziek. Op dat punt sluit hij ook aan bij de Engelse cultuur waarin hij is opgegroeid, waar meer dan bij ons een rijke koortraditie bestaat, ook in de kerken. Daardoor belandt zijn werk toch meestal in een concertzaal en niet in een kerk. In die zin is Moody meer westers en minder traditioneel, wat aan de waarde van zijn werk niets af doet.

Op youtube kun je het een en ander van hem vinden en beluisteren:

Ivan Moody: Transfiguration

Ivan Moody: Canticum Canticorum IV (2010)

World Premiere of “Greek Liturgy” by V. Rev. Ivan Moody, Ph.D.

Ivan Moody: Words of the Angel (1998)

Troparion of Kassiani Ivan Moody Coro Vox AEtherea

Auteur

Deze website maakt gebruik van cookies om inzicht te krijgen in websiteverkeer en gebruikers van de website.