Enkele maanden geleden kreeg het Instituut voor Oosters Christendom (IvOC) een mail van dominee Theo Hop waarin hij zijn passie voor kerkmuziek van ‘oosterse kerken’ toelichtte. Hij had in de loop van zijn leven ongeveer 1000 cd’s verzameld, vooral uit Rusland, maar ook uit traditioneel orthodoxe en oriëntaalse kerken uit Servië, Roemenië, Bulgarije, Griekenland, Armenië en Georgië. Het verzoek was of het IvOC die verzameling wilde overnemen. Maar het instituut beschikt niet over de menskracht en ook niet over de ruimte om dat te verwerken en open te stellen voor het publiek. Redactielid Paul Baars toog naar Hillegom en ging in gesprek met de gepassioneerde muziekverzamelaar.
‘Al vrij vroeg had ik belangstelling voor andere streken en verre landen. En dan was het niet alleen de cultuur die me boeide. Ik ging graag naar steden met hun vaak schitterende oude gebouwen. Zodoende kwam ik nogal eens in oude kerken. Tijdens en na mijn studie theologie werd dit alleen maar meer. Diverse keren ben ik met groepen op reis geweest, als groepsleider. Reizen naar Israël, Griekenland, en Turkije kwamen eerst. Later organiseerde ik zelf reizen naar Israël, Rusland, Oekraïne, Georgië en Armenië. En altijd weer kon ik met een groep wel een kerk of zelfs een kerkdienst bezoeken. Oost-Europese kerkdiensten spraken mij erg aan. Liturgie had altijd al mijn belangstelling. Wat mij soms opviel was dat je bij deze kerken liturgische gebruiken zag die in de westerse kerken helemaal verdwenen waren. Zeker binnen de protestantse kerken, waar ik van huis uit toe behoorde.’
Kaarsen en iconen
Desgevraagd licht Theo dit toe. Protestanten hebben volgens hem veel rituelen afgeschaft, bijvoorbeeld het binnendragen van het evangelieboek aan het begin van een viering, maar ook kaarsen, bloemen en iconen. Een Roemeense dirigent, die hij heeft leren kennen zei het zo: ‘Jullie zingen te hard en beelden niets uit.’ In een oosterse viering ervaar je niet alleen het gezongen, gelezen en gesproken woord, maar kun je alles ook tegelijk zien, ruiken en proeven.
Theo voelt zich thuis bij meer vrijere protestantse stromingen en gaat nog steeds voor in enkele gemeenten van de PKN (Protestantse Kerk Nederland) in de regio. Hij volgt daarbij de tradities die daar gebruikelijk zijn en legt aan het begin van een viering uit, waarom hij bepaalde liederen en teksten gekozen heeft. Hij gooit de oosterse en westerse tradities dus niet door elkaar. ‘In de protestantse Hervormde kerk, nu PKN, kon je als dominee eens in de vijf jaar drie maanden met studieverlof gaan. Daar heb ik met veel genoegen optimaal gebruik van gemaakt. Ik heb me verdiept in de liturgie van de orthodoxe kerken. Langzaam maar zeker wist ik er behoorlijk veel van af.
Orthodoxe kerkmuziek
Vanaf het einde van de vorige eeuw en tot de kredietcrisis van 2008 kwamen er veel koren uit Oekraïne en Rusland in Nederland concerten geven. Deze koren zongen uitsluitend orthodoxe kerkmuziek. Het vreemde was dat ze helemaal geen programma hadden. Er was geen uitleg van de voor ons onbekende kerkmuziek. Ik bood het impresariaat, dat de koren naar Nederland haalde en deze concerten verzorgde, aan om er een programma bij te maken: een uitleg van de muziek en de tekst over wat er gezongen werd. Dit heb ik zeker zo’n vijftien jaar met veel plezier gedaan. Als ik er niet helemaal uitkwam kon ik altijd terecht bij de priester van de Russisch Orthodoxe Kerk in Deventer, Theo van der Voort. (Theo is twintig jaar dominee geweest in Deventer/PB)
Jarenlang heb ik met mijn vrouw Nederland doorgereisd en, vooral op avonden, deze muziek aan groepen laten horen en uitleg gegeven. “Muziek uit de hemel” noemde ik het.’
Tijdens zijn reizen heeft hij steeds cd’s gekocht of gekregen en ook vrienden in binnen- en buitenland belden hem op dat ze weer iets voor hem gevonden hadden. Volgens Theo is de kerkelijke zang uit Rusland en de Slavische wereld voor westerse mensen beter toegankelijk dan de zang uit de Griekse/Byzantijnse traditie. Hij heeft zelf een voorkeur voor cd’s met een volledige liturgie, dus inclusief de voorbeden van de priester en diaken. Je krijgt dan een beter overzicht van hoe die liturgie loopt, dan bij een verzameling losse gezangen. Bijna alle cd’s heeft hij zelf van commentaar voorzien, ordelijk gecatalogiseerd en op een lijst gezet.
‘Inmiddels ben ik 80 jaar. Dan ga je nadenken wat er met deze collectie van meer dan 1000 cd’s zal gebeuren als ik mijn laatste adem heb uitgeblazen. Ik zie daar zeker niet naar uit, maar het zal toch een keer gebeuren. Mijn kinderen hebben geen enkele belangstelling. In het ergste geval brengen ze de collectie naar een kringloopwinkel. Dat zal toch jammer zijn. Misschien heeft een van de lezers van dit artikel een suggestie?’
Heeft u een suggestie over waar de collectie van Theo Hop het beste tot zijn recht komt, dan kunt u mailen naar: thbhop@gmail.com
