Elke kerk, elke kerkgemeenschap kent zijn eigen religieus of spiritueel erfgoed. Op het Platform Oosters Christendom besteden we de komende tijd aandacht aan een specifiek element van dit erfgoed. Een priester of gelovige vertelt wat voor hem of haar waarde heeft en licht dat toe. Hieronder gaan we in op de bijzondere betekenis van Kerstavond, ofwel Badnje-veče, een van de belangrijkste momenten binnen de Servisch-orthodoxe gemeenschap.
De Servisch-orthodoxe gemeenschap houdt vast aan haar eeuwenoude tradities. De parochie van de Heilige Nikolaas van Myra in Zaandam is een plek waar gelovigen hun verbinding met God en hun Servische erfgoed ervaren, en waar generaties elkaar vinden in het vieren van het Oosters-christelijke geloof.
In deze gemeenschap is de invloed van de Servische cultuur onmiskenbaar zichtbaar in de religieuze tradities, waar cultureel en religieus erfgoed naadloos samenkomen. Hypodiaken Luka Bilbija omschrift zijn gemeenschap als volgt: ‘Wij zijn een beetje als een ruwe diamant, ruig, maar tegelijkertijd heel warm en puur. We hebben mensen die trots en stoer zijn, die graag laten zien hoe sterk ze zijn, maar aan de andere kant zijn we ook ongelooflijk nederig, lief en gastvrij. We houden van samen feesten, zingen en we genieten van zowel mooie kerkmuziek als volksmuziek. Het is een dynamisch samenspel van tradities, emoties en culturele invloeden, dat maakt onze gemeenschap uniek. De Servisch-orthodoxe kerk in Nederland heeft altijd een heel eigen karakter gehad, duidelijk verschillend van andere orthodoxe kerken. Dit komt deels doordat de eerste generaties vooral gastarbeiders waren, die van nature sterk op hun eigen gemeenschap gericht waren en de kerk was daar een weerspiegeling van. Hierdoor zijn veel Servische tradities bewaard gebleven. Het is van groot belang dat de nationale identiteit nooit boven het geloof wordt geplaatst, en gelukkig zie ik dat dit hier niet gebeurt.
Badnje-veče
Kerstavond, ofwel Badnje-veče, is een van de belangrijkste momenten binnen onze Servisch-orthodoxe gemeenschap. Dit valt nog tijdens de vastenperiode, dus er wordt geen vlees geserveerd, maar dit doet niets af aan de grandeur van het feest. In tegenstelling tot de kerstdag zelf, vaak een werkdag, is kerstavond veel drukker in de kerk. Wat Badnje-veče zo bijzonder maakt is de diepgaande culturele betekenis ervan. Je ziet mensen in de kerk die je normaal gesproken niet zou tegenkomen. Vroeger keek ik daar misschien anders naar, maar nu zie ik er juist iets heel moois in. Zelfs als de eerste motivatie om naar de kerk te komen meer cultureel of nationalistisch van aard is, brengt het mensen samen. Vaak leidt die eerste stap naar een grotere betrokkenheid bij de kerk en uiteindelijk zelfs tot de doop. Het toont aan dat de weg naar het geloof voor iedereen anders is. Mensen zoeken warmte, een plek waar ze hun taal kunnen spreken, waar ze zich thuis voelen en vaak blijven ze daardoor langer verbonden met de gemeenschap.
Als kind reisden we tijdens de kerstperiode altijd naar een klooster in Duitsland, vlakbij Hannover. De Servisch-Orthodoxe Kerk had daar een voormalig katholiek klooster gekocht, waar onze bisschop woonde. Tijdens Pasen en Kerstmis gingen we er met meerdere gezinnen naartoe. Deze feesten waren de grootste die ik meemaakte als kind. Wat me het meest is bijgebleven, is hoe onze ouders ons alle vrijheid gaven. We hadden de tijd van ons leven, met muziek, dans en een feestelijke sfeer die tot diep in de nacht duurde. Ook de volwassenen gingen volledig op in het feest, wat het nog specialer maakte. Die herinneringen beschouw ik als iets magisch.
Badnje-veče heeft ook een sterk cultureel aspect binnen onze gemeenschap. Het is het drukste moment van het jaar in de kerk, en het is dan ook echt propvol. Badnjak, de eikentak die door de priester wordt gezegend en uitgedeeld aan de gelovigen, is een diepgewortelde Servische traditie. Wereldwijd wordt dit feest uitbundig gevierd, met vuurwerk erbij. In Nederland blijft het wat bescheidener, maar we drinken wel Servische thee met sterke drank en natuurlijk wijn. Het is een avond die bol staat van warmte, verbondenheid en traditie, en dat maakt het zo bijzonder voor onze gemeenschap.
Slava
Een ander belangrijk aspect van de Servisch-orthodoxe traditie is Slava, een feest dat zelfs op de UNESCO-lijst van immaterieel erfgoed staat. Iedere Servische familie heeft een patroonheilige, die van generatie op generatie via de mannelijke lijn wordt doorgegeven. In mijn familie is dat de heilige Lucas, naar wie ik ook vernoemd ben. Slava wordt gevierd op de feestdag van de patroonheilige. Het is een moment waarop zowel de levenden als de overledenen in verbondenheid worden herdacht. Traditioneel wordt er een speciaal brood gebakken, het Slava-brood, en gekookt graan (žito) meegenomen naar de kerk, wat de overledenen symboliseert. Beiden worden gezegend door de priester. Na de zegening worden het brood en het graan gedeeld met familie en gasten. Slava betekent letterlijk feest en dat is het ook: een feestelijke samenkomst van familie en vrienden. Tijdens de kerkdienst worden de namen van zowel de levenden als de overledenen opgenoemd, waardoor het voelt alsof de hele familie, ook degenen die er niet meer zijn, samen is op deze dag. Voor mij is het vooral een moment van diepe verbondenheid, herinnering en dankbaarheid. En dan, na alles, staat iedereen hand in hand en wordt er gedanst. Dat is ook wel typisch voor onze cultuur en iets wat ik altijd enorm waardeer. Slava is meer dan uitsluitend een religieus ritueel, het is een viering van gemeenschap, van familie, en van traditie.
LP’s en kerstliturgie
Kerkmuziek is voor mij een belangrijk element in de oosters-christelijke traditie. Het heeft altijd een grote rol gespeeld in mijn leven. Zelfs in een periode waarin ik nauwelijks naar de kerk ging, verzamelde ik platen met orthodoxe kerkmuziek om naar te luisteren. Dus muziek was eigenlijk een groot punt van verbinding voor mij met de kerk. Vanaf het moment dat ik de zang voor mijn eerste kerstliturgie voorbereidde, besefte ik dat dit iets was wat ik wilde blijven doen.’
Foto’s: Željka Pralica
Andere artikelen in deze serie:
De doop binnen de Syrisch-orthodoxe traditie
